قضاء امیرالمؤمنین (کتاب)

قَضاءُ أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب(ع) (داوری‌های امیرمؤمنان) کتابی به زبان عربی اثر محمدتقی شوشتری (متوفای ۱۴۱۶ق) از رجالیان شیعه در قرن چهاردهم است. مؤلف در این کتاب، به داوری‌ها و قضاوت‌های امام علی(ع) پرداخته است. شوشتری سلسله اسناد را حذف کرده، اما نام کتاب‌هایی که از آنها نقل کرده آورده و در موارد زیادی به اظهارنظر نیز پرداخته است.
این اثر با نام «قضاوت‌های امیرالمؤمنین علی(ع)» به فارسی ترجمه شده است.

مؤلف

شیخ محمد تقی شوشتری، (۱۳۲۰ق-۱۲۸۱ش/۱۳۷۴ش-۱۴۱۶ق) معروف به علامه شوشتری از رجالیان شیعه است. شوشتری در سال ۱۳۱۴ش، برای مخالفت با کشف حجاب، به عتبات مهاجرت کرد و در ۱۳۲۰ش پس از سپری شدن حکومت رضا شاه، به شوشتر بازگشت و ضمن تدریس علوم اسلامی به تحقیقات خود نیز ادامه داد. وی کتابخانه شخصی خود را وقف آستان قدس رضوی کرد. او در حوزه‌های علمیه ایران، نجف و کربلا تحصیل کرد.

انگیزه نگارش

مؤلف به دلیل اهمیت موضوع و از آن‌جا که کسی از علمای متأخّر را ندیده تا کتابی جداگانه در این باره تألیف کرده باشد و برخی مانند مجلسی در بحار و شیخ حرّ عاملی در وسائل الشیعة، تنها به مقدار یک باب در ضمن کتاب خود اکتفا کرده‌اند، تصمیم گرفت در این موضوع، کتابی مستقل بنگارد.

ساختار و محتوا

شوشتری در کتاب قضاء امیرالمومنین روایت‌های قضاوت‌های امام علی را از منابع مختلف جمع‌آوری کرده است. کتاب او، نسب به آثار پیشین درباره قضاوت‌های امام علی، تنظیم و دسته‌بندی جدیدی دارد. چرا که در کتاب‌هایی همچون ارشاد، قضاوت‌های آن حضرت به تناسب زمان‌های مختلفی چون عصر پیامبر(ص)، عصر هر یک از سه خلیفه و عصر خلافت خود آن حضرت تقسیم شده است، اما شوشتری فصل‌بندی خود را بر اساس موضوعات (نه ترتیب تاریخ وقوع) آورده است. وی کتاب خود را به ۵۴ فصل تقسیم تنظیم کرده است، عناوین آن عبارتند از:

• قضاوت‌هایی که با استفاده از اسلوبی خاص، حقیقت را کشف کرده است.
• قضایایی که احکام متعدد داشته و دیگران فقط یک حکم فهمیده‌اند.
• فصلی در پاسخ پرسش‌های دشوار
• پاسخ‌های معما‌گونه و...

مؤلف، بخشی هم به عنوان خاتمه آورده که در آن قضاوت‌های خلفا را بیان می‌کند تا میان آن و قضاوت‌های امیرالمؤمنین (ع) مقایسه شود.
شوشتری سلسله اسناد را حذف کرده، اما نام کتاب‌هایی که از آنها نقل کرده آورده است. منابع وی متعدد است و شامل کتب اصلی شیعه و سنی است. مؤلف در موارد زیادی به اظهارنظر نیز پرداخته است.

نخستین روایت کتاب شوشتری به نقل از کلینی در کافی و شیخ طوسی در تهذیب، اختصاص دارد به داستان جوانی که در زمان خلافت عمر( در مدینه) مادرش ادعا می کرد او فرزندش نیست ولی او ادعا می کرد که این زن مادر اوست وعمر هم بر اساس شهادت برادارن آن زن، آن جوان را محکوم به زندان کرد و چون امیرالمؤمنین (ع) با خبر شد از عمر اذن خواست که درباره این ماجرا قضاوت کند و عمر هم در پاسخ گفت: سبحان الله چگونه به این قضاوت راضی نباشم در حالی که از پیامبر(ص) شنیدم که فرمود:«أعلمكم عليّ بن أبي طالب» داناترین شما علی بن ابی طالب است. پس از این که برادران آن زن مجدداً شهادت دادند که خواهر ما فرزندی ندارد حضرت از آنان پرسید آیا فرمان من میان شما و خواهرتان نافذ است؟ گفتند: آری. امام فرمود: خداوند و شما حاضران را گواه می گیرم که این جوان را با ۴۰۰ درهم از مال خودم به عقد خواهر شما درآوردم و زمانی که قنبر درهم‌ها را آورد، به آن جوان فرمود در دامان آن زن بریزد و به آن زن فرمود که برخیزد و همراه آن جوان روانه شود؛ در این هنگام آن زن فریاد زد: آتش آتش( یعنی این کار نتیجه‌اش رفتن به دوزخ است) ای پسر عموی رسول الله آیا می خواهی من را به ازدواج فرزندم دربیاوری. به خدا سوگند این فرزند من است...عمر پس از این قضاوت با صدای بلند گفت: «وا عمراه لو لا عليّ لهلك عمر.» وای برعمر اگر علی نبود قطعاً عمر هلاک می‌شد. آخرین مطلبی که شوشتری در کتابش نقل کرده است فرازی از خطبه فدکیه حضرت فاطمه (س) است که خطاب به ابوبکر فرمود: اى فرزند ابى قحافه! به من پاسخ ده! آیا در قرآن است که تو از پدرت ارث ببرى و من از پدرم ارثى نبرم؟ چه سخن ناروایى! ...حال که چنین است پس بگیر آن ـ ارث مرا ـ (فدک)که همچون مرکب آماده و مهار شده آماده بهره بردارى است و بر آن سوار شو، ولى بدان در قیامت تو را دیدار مى کند و بازخواست مى نماییم، و در آن روز چه جالب است که داور خداست، و مدّعىِ تو محمّد(صلى الله علیه وآله)، و موعدِ داورى، رستاخیز، و در آن روز باطلان زیان خواهند دید، اما پشیمانى به حال شما سودى نخواهد داشت!

ترجمه

کتاب قضاء امیرالمومنین، با نام «قضاوت‌های امیرالمؤمنین علی(ع)» توسط سید علی‌محمد موسوی جزایری به فارسی ترجمه شده است.

پانویس

منابع

• شوشتری، محمد تقی، قضاء أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۴۲۱ق.
• شوشتری، محمد تقی، قضاوتهای امیر المؤمنین، مترجم سید علی‌محمد موسوی جزایری، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۸۱ش.
• کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای علوم اسلامی نور.